Në Tiranën e viteve 1930, siç shkruan akademikja shqiptare Lea Ypi në një libër që pritet të botohet, debatohej nëse korrupsioni ishte “shkaku i mjerimit shqiptar apo pasoja më e natyrshme e tij”.
Të njëjtin debat mund ta dëgjosh edhe sot në kryeqytetin e Shqipërisë. Megjithatë, një gjë ka ndryshuar: për herë të parë në shekullin e shtetësisë së Shqipërisë, një njësi e pavarur antikorrupsion po arreston politikanë, zyrtarë dhe kontrabandistë droge, me sa duket pa frikë apo favorizim.
Struktura e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) nisi punën në vitin 2019. Sondazhet tregojnë se 76% e shqiptarëve i besojnë asaj, duke e bërë institucionin më të besuar në vend. Gjithnjë e më shumë pjesëtarë të elitës shqiptare, përfshirë zyrtarë të lartë të Partisë Socialiste në pushtet, po bien në rrjetën e saj. Edi Rama, kryeministri, nuk është më aq entuziast sa dikur, kur SPAK arrestonte kryesisht kundërshtarët e tij.
Në vitin 2023, SPAK e vendosi Sali Berishën, një ish-president që drejton partinë kryesore të opozitës, në arrest shtëpie. Ai është në gjyq për korrupsion. Vitin e kaluar u arrestua edhe Ilir Meta, një tjetër ish-president dhe tashmë udhëheqës opozitar. Edhe ai është akuzuar për korrupsion. Ish-ministra të qeverive të zotit Rama janë gjithashtu arrestuar, dhe në shkurt erdhi radha e Erion Veliajt, kryebashkiakut socialist të Tiranës, i konsideruar si pasues i mundshëm i Ramës. Të tre i mohojnë akuzat.
Në rolin e saj kundër krimit të organizuar, kjo njësi ka shënuar suksese të mëdha në bashkëpunim me policitë e huaja. Zakonisht, një bos shqiptar i drogës mund të operojë nga Dubai. Blerësit e tij në Ekuador e dërgojnë drogën në Evropë, ku njerëzit e tij e shpërndajnë. Pastaj ai investon fitimet në ndërtim në Shqipëri, dhe ushtarët e tij blejnë apartamente. Në korrik, SPAK sekuestroi pasuri nga persona që dyshohen se pastronin para droge nga Zvicra dhe akuzoi një tjetër grup për përpjekje për të kontrabanduar armë në Britani.
Arrestimet e politikanëve janë më të debatueshme. Berisha pretendon se Rama po e persekuton dhe e quan SPAK-un “kamxhiku i tij”. Por numri në rritje i bashkëpunëtorëve të afërt të zotit Rama të akuzuar për korrupsion ka dëmtuar edhe imazhin e tij. Kur u arrestua Veliaj, ishte radha e kryeministrit për të akuzuar SPAK-un për shkelje të të drejtave të njeriut. Kjo i solli atij kritika nga Bashkimi Evropian; një diplomat i një vendi të BE-së i quajti akuzat e tij “marrëzira”. Rama hoqi dorë shpejt nga sulmet.
Rama ka premtuar që Shqipëria do të anëtarësohet në BE deri në vitin 2030. Një histori suksesi në luftën kundër korrupsionit është një kriter thelbësor, dhe disa shtete anëtare vlerësojnë shumë bashkëpunimin e SPAK-ut në luftën kundër bandave të drogës. Sado që Rama mund të kishte dashur të mbronte Veliajn, ai gjithashtu e kuptoi se sulmet ndaj SPAK-ut ishin politikisht të dëmshme. Një burim në drejtësi thotë me ironi se po të ishin të kënaqur klasat politike shqiptare me punën e SPAK-ut, “do të kishim një problem”.
Veliaj e nisi karrierën si aktivist kundër korrupsionit. Si kryetar bashkie i Tiranës që nga viti 2015, ai ka ndihmuar në transformimin e qytetit nga një vend i rrënuar në një qytet tërheqës. Por SPAK thotë se Veliaj dhe bashkëshortja e tij pastruan para nga ndërtuesit përmes një sistemi që përfshinte donacione për OJF-të. Gjashtë muaj pas arrestimit të tij, Veliaj vazhdon të qëndrojë në burg; ai u padit zyrtarisht vetëm më 23 korrik. Kjo është e zakonshme në Shqipëri, ku 62% e të burgosurve ndodhen në paraburgim, një përqindje shumë më e lartë se në pjesën tjetër të Evropës. Së bashku me Veliajn është paditur edhe një deputete e Partisë Socialiste, i akuzuar për ndikim te dëshmitarët. Më 15 korrik, SPAK paditi gjithashtu një ish-deputet socialist për ndarjen e informacionit të policisë me një bos krimi në këmbim të ndihmës në zgjedhje. Veliaj, bashkëshortja e tij dhe të dy deputetët i mohojnë akuzat e SPAK-ut.
Arbi Veliaj, vëllai i kryetarit të bashkisë, thotë se SPAK ka “dalë nga kontrolli” dhe se po e mban në burg me akuza të pabaza. Arrestimi i tij ka ndarë opinionin publik në Tiranë. Disa shprehen me shqetësim se SPAK është një rilindje e Sigurimit, policisë sekrete të kohës së komunizmit. Të tjerë janë të kënaqur nga rënia e të fuqishmëve, për të cilët mendojnë se kanë vjedhur për një kohë të gjatë nga populli i zakonshëm. Burime nga sistemi gjyqësor thotë se qëllimi i krijimit të SPAK-ut ishte të ndalte “kulturën e pandëshkueshmërisë” në vend. Në Shqipëri, kjo do të ishte historia e shekullit.
