Nga Jeff Bogle, BBC
Nga “kujdestarët e maceve” në periudhën osmane te mbrojtësit modernë të rrugëve, lidhja e Stambollit me macet ka shekuj që është e thellë.
Në Stamboll, çdo ditë krijohet një ekuilibër delikat mes rrugëve të ngushta, xhamive, stacioneve të metrosë dhe kafeneve.
Mbi 15 milionë njerëz ndajnë hapësirën në qytetin më të madh të Turqisë, i cili shtrihet mbi Europën dhe Azinë në të dy anët e Bosforit – si një mace e ulur gjysmë mbi divan e gjysmë mbi tavolinë. Krahasimi është i përshtatshëm, sepse këtu jetojnë rreth një çerek milioni mace endacake. Macet janë të ndërthurura në vetë strukturën dhe historinë e qytetit, po aq të zakonshme sa qilimat që shiten në çdo cep. Ky është një qytet i ndarë; një qytet që përdridhet vazhdimisht me dashuri dhe jetë.
“Macet e Stambollit nuk janë as thjesht kafshë shtëpiake, as thjesht endacake, por një hibrid i këtyre termave,” thotë Marcel Heijnen, fotograf dhe autor i City Cats of Istanbul, duke shtuar se macet nuk zotërohen nga individë të veçantë “por kujdesen nga komuniteti në lagjet e tyre”.
Ai vëren një respekt lokal për macet që nuk e ka parë askund tjetër. “Çdo bashki ka një departament veterinar që ndihmon kafshët e rrugës në zonën e tyre, me shërbim falas sterilizimi për macet e rrugës,” shpjegon Fatih Dağlı, bashkëthemelues i Muzeut të Maceve në Stamboll. “Klinikat private ofrojnë gjithashtu shërbime me zbritje për macet e rrugës, dhe banorët shpesh kontribuojnë për të paguar faturat e veterinerit.”
Ushqimi i maceve endacake është një traditë e hershme në Stamboll, dhe shumë tregtarë u ofrojnë rregullisht mbetje ushqimi maceve të lagjes.
Ky përkushtim ndaj maceve nuk është i ri. “Adhurimi i maceve endacake daton që kur Stambolli ishte nën sundimin osman,” thotë Heijnen. “Gjatë kësaj periudhe, fondacione lokale siguronin që kafshët endacake të kishin kujdes. Dashuria për to u kthye në një profesion me kohë të plotë kur u krijua puna e quajtur mancacı (‘kujdestar maceje’). Macexhitë kishin detyrën të siguronin ushqim për macet e qytetit, ndërsa banorët kishin mundësinë të blinin ushqim prej tyre dhe t’i ushqenin vetë macet.”
Dağlı e lidh këtë marrëdhënie edhe më herët. “Që nga fenikasit, ishte shumë e zakonshme që tregtarët detarë të mbanin mace në bord për t’u mbrojtur nga brejtësit,” thotë ajo, duke shtuar se me ardhjen e anijeve tregtare të mëndafshit dhe erëzave në portet e zhurmshme të Stambollit gjatë periudhës romake dhe osmane, mbërritën edhe me mijëra mace.
Sot, banorët e Stambollit ende ndajnë me kënaqësi hapësirat e tyre, brenda dhe jashtë, mbi tokë dhe nën tokë, me qytetin e maceve. Aq shumë saqë nofka “Mactanbul” përdoret gjerësisht nga dashamirësit e maceve në mbarë botën – dhe shumë turistë udhëtojnë këtu pikërisht për macet.
Stambolli është shtëpi për rreth 250,000 mace endacake, të cilat shëtisin lirshëm nëpër xhami, tregje dhe oborre lagjesh.
Gjatë vizitave të mia, kam mësuar të vlerësoj se si, në një metropol kaotik e të zhurmshëm, macet e rrugës së Stambollit tregohen qytetarët më të qetë. Qoftë duke ndarë një stol druri me mua ndërsa pushoj pas ngjitjes drejt Kullës Galata, apo duke u afruar pranë një muri detar ndërsa admiroj pamjen 360 gradë të qytetit nga uji, macet e Stambollit më kanë dhuruar një ndjenjë qetësie të nevojshme në një vend që shpesh duket i rrëmujshëm.
Kam parë me dhjetëra mace që ofrojnë të njëjtën kujdes për të tjerët, duke u ulur në prehrin e tyre si një ftesë miqësore pa kufij apo barriera gjuhe. Çdokush, madje edhe macet që mbijetojnë në rrugë, e meriton një mirësi të tillë. Siç dëshmon Heijnen, kur një mace e Stambollit zgjedh prehrin tënd për një gjumë të shkurtër, ndërsa aromat e mishit të qebabit, shafranit, misrit të pjekur dhe përhapen rreth teje, Stambolli shndërrohet në një përjetim më të butë e më të këndshëm për shqisat.
Për shumë vizitorë, macet e rrugës ofrojnë momente të papritura qetësie mes zhurmës së qytetit.
Qytetet rrallëherë njihen për butësinë e tyre. Ato ndërtohen për njerëzit, mbushen me elementë gjigantë si rrugë, ndërtesa dhe ura, dhe përbëhen nga materiale të forta si tulla, beton, xham dhe çelik. “Të kesh një specie tjetër që pretendon vendin e vet në këtë përzierje është diçka vërtet e veçantë. Të shohësh vendasit që kujdesen për këta bashkëbanorë të tokës është edhe më e veçantë,” thotë Heijnen.
