Tymi i dendur që përhapet nga zjarret në pyje është shumë më i rrezikshëm për shëndetin e njeriut sesa është besuar deri më tani, ka zbuluar një studim i ri. Kërkimi tregon se numri i vdekjeve të shkaktuara nga ekspozimi afatshkurtër ndaj grimcave të imëta të tymit është nënvlerësuar prej 93 për qind.
Studiuesit kanë llogaritur se në Evropë, gjatë periudhës nga viti 2004 deri në vitin 2022, mesatarisht 535 persona në vit kanë vdekur për shkak të thithjes së grimcave toksike PM2.5 të lëshuara gjatë zjarreve.
Për krahasim, metodat standarde, të cilat supozonin se grimcat nga zjarret ishin po aq të dëmshme sa ato nga burime të tjera si trafiku, parashikonin vetëm 38 vdekje në vit.
Ky studim vjen në një kohë kur zjarret po përfshijnë Evropën Jugore. Të dhënat më të fundit të sistemit të monitorimit të zjarreve të BE-së tregojnë se deri më tani, në vitin 2025, janë djegur një rekord prej 895 mijë hektarësh.
Si rezultat, në atmosferë është lëshuar më shumë se dyfishi i sasisë së grimcave PM2.5 krahasuar me mesataren për këtë periudhë të vitit gjatë dy dekadave të fundit.
“Më parë, njerëzit supozonin të njëjtën toksicitet për grimcat nga zjarret pyjore dhe për të gjitha grimcat e tjera”, shpjegoi profesoresha Cathryn Tonne, epidemiologe mjedisore në Institutin e Shëndetit Global në Barcelonë (ISGlobal) dhe bashkautore e studimit.
“Studimi ynë tregon prova që, edhe pse ndodh më rrallë, ndikimi në shëndet për të njëjtën sasi grimcash është më i fortë në rastin e grimcave nga zjarret pyjore”, shtoi ajo.
Ajri i ndotur përbën një nga kërcënimet më të mëdha për shëndetin e njeriut, dhe zjarret në pyje kontribuojnë ndjeshëm në këtë problem. Një studim i mëparshëm ka vlerësuar se deri në 1.53 milionë vdekje në vit në mbarë botën lidhen me ekspozimin afatshkurtër dhe afatgjatë ndaj ndotjes së ajrit nga zjarret pyjore.
Rrezik i shtuar për vdekje
Studiuesit nga ISGlobal janë fokusuar në efektet afatshkurtra të ekspozimit ndaj tymit, duke analizuar të dhëna ditore mbi vdekshmërinë në 32 vende evropiane dhe duke i krahasuar ato me nivelet e ndotjes nga grimcat PM2.5 për periudhën 2004–2022.
Duke përdorur modele që marrin parasysh vonesën e pritur të rasteve të vdekjes, ata zbuluan se ekspozimi ndaj tymit të zjarreve në pyje rrit ndjeshëm rrezikun e vdekjes gjatë javës në vijim.
Për çdo mikrogram shtesë të grimcave PM2.5 për metër kub ajër, vdekshmëria totale është rritur me 0.7 për qind, vdekshmëria nga sëmundjet respiratore me 1 për qind dhe ajo nga sëmundjet kardiovaskulare me 0.9 për qind.
“Rezultatet janë shqetësuese, duke pasur parasysh se zjarret në pyje dhe ngjarjet e tjera ekstreme po shtohen në mënyrë eksponenciale për shkak të ndryshimeve klimatike”, komentoi profesori, Antonio Gasparrini, epidemiolog mjedisor nga Shkolla e Higjienës dhe Mjekësisë Tropikale në Londër, i cili nuk ka marrë pjesë në këtë studim.
Rreziku që përhapet përtej flakëve
Në javët e fundit, zjarret shkatërruese të nxitura nga valët e të nxehtit kanë shkaktuar disa viktima në të gjithë Evropën Jugore dhe Ballkan. Megjithatë, vdekjet e shkaktuara nga tymi toksik ka gjasa të kalojnë pa u vënë re.
“Tymi mund të ndikojë në popullata që ndodhen larg zjarreve. Kështu, shumë më tepër njerëz do të ekspozohen ndaj tymit sesa ndaj kërcënimit të drejtpërdrejtë nga flakët”, tha ai.
Një studim i mëparshëm tregoi se ndotja toksike nga zjarret pyjore hyn në shtëpitë e mbi një miliard njerëzve çdo vit.
U arrit në përfundimin se pastruesit e ajrit janë një zgjidhje efektive, por e kushtueshme, për ndotjen e ajrit në ambientet e mbyllura.
Problem evropian, jo vetëm mesdhetar
Rreziku nga zjarret rritet ndërsa emetimet e gazeve serrë ngrohin planetin dhe thajnë vegjetacionin. Këtë vit është prekur veçanërisht gadishulli Iberik, ku Spanja dhe Portugalia raportojnë sipërfaqet më të mëdha të djegura në Evropë.
Profesori Victor Resco de Dios, inxhinier pyjor nga Universiteti i Lleidas, paralajmëron se brezi i zjarreve do të zhvendoset drejt veriut në vitet dhe dekadat në vijim.
“Ajo që po shohim tani do të ndodhë, herët a vonë, edhe në Evropën Qendrore dhe Veriore, ku gjithashtu kemi parë përkeqësim të problemit me zjarret”, tha ai.
“Ky nuk është një problem mesdhetar, por evropian”, përfundoi Dios./telegraf
