Shqipëria është gjithnjë e më shumë nën vëzhgim. Kamera në rrugë, survejim digjital, teknologji të reja që mbajnë gjurmët e gjithçkaje – që nga qarkullimi rrugor, deri te ndjekja në rrjete sociale. Në pamje të parë, kjo mund të përkthehet si një hap përpara drejt rendit dhe sigurisë. Por nëse gërmojmë pak më thellë, lind pyetja: Po nëse siguria po përdoret si justifikim për kontroll?
Në vitet e fundit, teknologjitë e mbikëqyrjes në Shqipëri janë shtuar ndjeshëm, por pa ndonjë debat publik, ligje të qarta për ruajtjen e privatësisë apo transparencë institucionale. Kjo i lë qytetarët të pambrojtur nga abuzimi me të dhënat dhe i afron më shumë me një realitet “Big Brother” – një shoqëri e monitoruar, ku çdo lëvizje mund të shndërrohet në provë.
Inteligjenca artificiale për njohjen e fytyrës është një tjetër risi që disa institucione shqiptare po eksplorojnë. Kjo teknologji mund të ndihmojë në identifikimin e personave të kërkuar apo në analizimin e ngjarjeve kriminale. Por, e vendosur në duar pa përmbajtje ligjore, ajo mund të përdoret edhe për ndjekje politike, censurë apo presion psikologjik.
A jemi më të sigurt, apo më të kontrolluar?
Në teori, teknologjia është neutrale – gjithçka varet nga mënyra se si përdoret. Në vende me demokraci të konsoliduar, rregullat e privatësisë janë të ashpra, dhe qytetarët kanë të drejtë të dinë se ku shkojnë të dhënat e tyre. Në Shqipëri, shumë prej këtyre garancive mungojnë. A është kjo për faj të shtetit, mungesës së edukimit digjital, apo indiferencës qytetare? Ndoshta nga të gjitha bashkë.
Sot, kemi nevojë për më shumë siguri. Por nuk kemi luksin të heqim dorë nga liria. Nuk është e vështirë të imagjinojmë një të ardhme ku liria e fjalës, e tubimit apo edhe e jetës private ndëshkohen përmes algoritmeve. Dhe ndoshta, më frikshme se vetë teknologjia, është heshtja kolektive që e lejon atë të ndodhë.
