Vendet evropiane duan të investojnë qindra miliarda euro në mbrojtje për t’u bërë të pavarur nga Shtetet e Bashkuara, por është e vështirë për ta bërë këtë pa armë amerikane.
Ndërsa Evropa po debaton me zjarr se ku të gjejë paratë për të zbatuar planin e saj të madh të riarmatimit, po zhvillohet një debat paralel, por po aq i rëndësishëm: ku të gjenden armët. Çështja e riarmatimit është bërë urgjente për pothuajse të gjithë liderët politikë evropianë, pasi politika e Presidentit të SHBA Donald Trump ndaj Ukrainës u tregoi atyre se Shtetet e Bashkuara mund të mos jenë më aleati i besueshëm si dikur.
Pothuajse të gjithë liderët janë të vendosur të rrisin shpenzimet e mbrojtjes së vendeve të tyre për të përmirësuar aftësitë e tyre ushtarake dhe për t’u bërë të pavarur nga Shtetet e Bashkuara, por kjo krijon një kontradiktë: duke pasur parasysh mangësitë e industrisë ushtarake evropiane, vendet evropiane mund të blejnë armë pothuajse ekskluzivisht nga Shtetet e Bashkuara.
Evropa ka disa kompani shumë të vlefshme të mbrojtjes, por industria e saj ushtarake është e paplotë në shumë nivele. Në nivelin më të lartë, shumë nga sistemet më të sofistikuara të armëve, për shembull në mbrojtjen raketore, prodhohen ekskluzivisht nga Shtetet e Bashkuara. Por mungesat ekzistojnë në nivelin më themelor: Evropa, për shembull, nuk prodhon as barut të mjaftueshëm për të mbajtur vetë një konflikt të armatosur.
Kjo do të thotë se deri më tani mënyra e preferuar për të rritur aftësitë e saj ushtarake ka qenë blerja e armëve nga Shtetet e Bashkuara.
Kjo është qartë e dukshme, për shembull, në Poloni, i cili është vendi evropian që shpenzon më shumë për mbrojtjen në raport me PBB-në: këtë vit do të shpenzojë 4.7 për qind të PBB-së (Italia shpenzoi 1.54 për qind në 2024).
Buxheti vjetor i mbrojtjes i Polonisë është rreth 45 miliardë euro në vit, dhe vendi ka kontrata aktive të furnizimit ushtarak me Shtetet e Bashkuara me vlerë gjithsej 60 miliardë euro.
Këto janë kontrata shumëvjeçare për të blerë armë dhe pajisje, duke filluar nga helikopterët Apache, tanket Abrams e deri te avionët luftarakë F-35, disa prej të cilëve do të dorëzohen në më shumë se pesë vjet.
Sasia dhe cilësia e investimeve tregon se sa e rëndësishme është industria ushtarake amerikane për momentin: në të gjithë Evropën, 55 për qind e importeve të pajisjeve të mbrojtjes vijnë nga Shtetet e Bashkuara.
Ky nuk konsiderohej problem deri pak muaj më parë, kur Shtetet e Bashkuara konsideroheshin si një aleat solid.
Vendet evropiane ishin të shqetësuara për kthimin e Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë, por askush nuk mendonte se presidenti do të vinte në pikëpyetje një marrëdhënie transatlantike që ka qenë e palëkundur që nga Lufta e Dytë Botërore. Por javët e fundit gjithçka është vënë në pikëpyetje.
Në veçanti, vendimi për ndërprerjen e ndihmës ushtarake për Ukrainën ka ngritur shumë shqetësime në Evropë, sepse ka treguar se si sistemet më të sofistikuara të armëve varen jashtëzakonisht nga mbështetja dhe inteligjenca amerikane.
Për shembull, raketat HIMARS, të cilat kishin qenë shumë të rëndësishme gjatë luftës, papritmas u bënë shumë më pak të dobishme, sepse Shtetet e Bashkuara ndaluan ndarjen e informacionit dhe koordinatave të nevojshme për të goditur objektivat me rreze të gjatë.
Situata të ngjashme të varësisë së thellë ekzistojnë edhe për sistemet e armëve të përdorura në Evropë. Për shembull, avionët luftarakë F-35, më të sofistikuarit aktualisht në treg, varen nga sistemi amerikan i menaxhimit të softuerit ALIS (i cili ka pasur shumë probleme dhe po zëvendësohet me një produkt tjetër, po ashtu amerikan).
Ky sistem menaxhon përditësimet dhe mirëmbajtjen e avionëve: nuk është thelbësore që ato të funksionojnë, por pa të, menaxhimi i avionit bëhet shumë më i ndërlikuar.
Një shembull tjetër është Mbretëria e Bashkuar, arsenali bërthamor i së cilës varet nga raketat Trident të prodhuara nga SHBA, të cilat dërgohen periodikisht në Shtetet e Bashkuara për mirëmbajtje.
Pa Trident, Mbretëria e Bashkuar aktualisht nuk ka asnjë mënyrë për të përdorur bombat e saj bërthamore.
Disa ekspertë, sipas Financial Times, madje kanë filluar të pyesin veten nëse sistemet e armëve amerikane përmbajnë “çelsat e vrasjes”, domethënë sisteme që mund të çaktivizojnë nga distanca armët e ofruara nga Shtetet e Bashkuara (për momentin, kjo është vetëm një hipotezë pa asnjë lloj konfirmimi).
Nëse Evropa dëshiron të ndryshojë këtë situatë, do të jetë e nevojshme jo vetëm rritja e investimeve në mbrojtje, por edhe zhvillimi i kompleksit të saj ushtarako-industrial, i cili mund të marrë vite, nëse jo dekada.
Diskutimet e vazhdueshme tregojnë se sa e ndërlikuar mund të jetë kjo. Për shembull, sipas Financial Times, Franca dhe Gjermania po diskutojnë menaxhimin e fondit prej 150 miliardë eurosh të propozuar nga Komisioni Evropian për riarmatim: Franca do të donte që e gjithë shuma të ndahej brenda Bashkimit Evropian; Gjermania, nga ana tjetër, beson se investimet mund të jenë të hapura për partnerë të tjerë, si “Mbretëria e Bashkuar, Norvegjia, Zvicra apo Turqia” (të dyja nuk përfshijnë Shtetet e Bashkuara). Këto ndarje kanë ngadalësuar investimet e tjera të mbrojtjes në të kaluarën./Il Post
