+ Zgjedhjet ishin konkurruese dhe u menaxhuan në mënyrë profesionale, por u zhvilluan në një klimë të thellë polarizimi politik.
+ Garuesit nuk patën kushte të barabarta, për shkak të përdorimit të burimeve shtetërore nga partia në pushtet.
+ Administrata zgjedhore (KQZ) u vlerësua për transparencë dhe efikasitet, por institucionet publike nuk arritën të siguronin barazi reale midis subjekteve.
+ Fushata ishte e qetë, por me retorikë polarizuese, dhe pati pretendime për presion ndaj votuesve dhe blerje votash.
+ Dita e zgjedhjeve u vlerësua përgjithësisht mirë, por u evidentuan shkelje procedurale dhe raste të komprometimit të fshehtësisë së votës.
—
⚖️ 2. Kuadri ligjor dhe reforma zgjedhore
+ Kuadri ligjor ofron një bazë të mjaftueshme për zgjedhje demokratike, por mbeten boshllëqe ligjore dhe paqartësi që krijojnë pasiguri në zbatim.
+ Ndryshimet e fundit ligjore sollën:
+ Futjen e votimit jashtë vendit për herë të parë.
+ Rregulla të reja për transparencën e financimit të fushatës.
+ Megjithatë, shumë rekomandime të mëparshme të OSBE/ODIHR mbeten të pazbatuara, sidomos ato që lidhen me:
+ Depolitizimin e komisioneve zgjedhore;
+ Kontrollin e abuzimit me burimet shtetërore;
+ Rritjen e pavarësisë së mediave dhe të rregullatorëve.
+ Mungoi konsultimi gjithëpërfshirës publik gjatë ndryshimeve të kodit zgjedhor.
—
🏛️ 3. Administrata zgjedhore
+ KQZ-ja menaxhoi procesin në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente, duke përmbushur afatet ligjore.
+ Komisionet e zonave dhe qendrat e votimit u përballën me mungesë stafi dhe zëvendësime të shpeshta.
+ Vëzhguesit vendorë dhe ndërkombëtarë raportuan qasje të mirë dhe bashkëpunim të kënaqshëm me administratën zgjedhore.
—
🌍 4. Votimi jashtë vendit
+ U realizua për herë të parë me votim me postë, një arritje e rëndësishme për përfshirjen e diasporës.
+ Pjesëmarrja ishte e ulët, për shkak të procedurave të ndërlikuara dhe afateve të shkurtra.
+ Procesi u menaxhua në mënyrë profesionale, megjithëse pati probleme me dërgesat postare dhe vlefshmërinë e disa fletëve.
—
💬 5. Fushata zgjedhore dhe mjedisi politik
+ Fushata u zhvillua në një mjedis polarizues, ku PS dhe PD dominuan hapësirën publike.
+ Përdorimi i burimeve shtetërore i dha përparësi të padrejtë partisë në pushtet.
+ Raporti evidenton praktika të patronazhit politik, presion ndaj punonjësve publikë, si dhe pretendime për blerje votash.
+ Fushata ishte e qetë fizikisht, por me diskurs të ashpër dhe shpesh negativ në media e rrjete sociale.
—
📰 6. Mjedisi mediatik
+ Pluralizmi mediatik i kufizuar dhe përqendrimi i pronësisë së mediave ndikuan në balancën e mbulimit.
+ Shpifja mbetet vepër penale, çka krijon vetëcensurë tek gazetarët.
+ Media publike dhe rregullatori (AMA) nuk funksionuan me pavarësi të plotë politike.
+ Fushata mediatike dominohej nga dy partitë e mëdha, ndërsa partitë më të vogla morën pak hapësirë.
+ ODIHR vëren mungesë transparence në financimin e mediave dhe ndikim të interesave ekonomike mbi përmbajtjen.
—
💰 7. Financimi i fushatës
+ Kuadri ligjor nuk garanton transparencë dhe barazi të plotë.
+ Asnjë kandidat nuk publikoi donacionet gjatë fushatës.
+ KQZ-ja nuk kishte kompetenca të mjaftueshme për të kontrolluar zbatimin e rregullave.
+ Auditimi i financave të partive politike mbetet formal dhe joefikas.
—
👩💼 8. Pjesëmarrja e grave
+ Gratë përbënin 38% të kandidatëve dhe 36% të deputetëve të zgjedhur.
+ Kuota gjinore ligjore u respektua, por gratë mbeten nën-përfaqësuara në drejtimin e komisioneve zgjedhore dhe në postet ekzekutive.
—
🧑🦽 9. Përfshirja e grupeve të tjera
+ ODIHR vlerëson përpjekjet për akses të personave me aftësi të kufizuara, por shumë qendra votimi nuk ishin të përshtatshme fizikisht.
+ Pakicat kombëtare patën mundësi të marrin pjesë në mënyrë të barabartë, por mungesa e informacionit në gjuhët e tyre kufizoi përfshirjen.
—
⚖️ 10. Ankesat dhe zgjidhja e mosmarrëveshjeve
+ Komisioni i Ankesave dhe Sanksioneve (KAS) funksionoi publikisht dhe transparent, por zbatimi i sanksioneve ishte selektiv.
+ SPAK hetoi disa raste të abuzimeve zgjedhore, në koordinim me KQZ-në dhe Prokurorinë e Përgjithshme.
+ ODIHR e cilëson këtë mekanizëm të ri bashkëpunimi si hap pozitiv, por kërkon forcim të zbatimit praktik.
—
📅 11. Dita e zgjedhjeve
+ Procesi i votimit u zhvillua përgjithësisht mirë dhe me qetësi.
+ U raportuan:
+ Raste të komprometimit të fshehtësisë së votës;
+ Intimidim të votuesve dhe përfaqësuesve të opozitës;
+ Parregullsi në numërim dhe regjistrim votash.
+ Pjesëmarrja ishte rreth 46% e trupës zgjedhore.
+ Numërimi u zhvillua me ritëm të ngadaltë dhe mungesë qartësie procedurale në disa qendra.
—
🧾 12. Përfundime dhe rekomandime
+ Zgjedhjet përmbushën pjesërisht standardet ndërkombëtare për zgjedhje demokratike.
+ ODIHR thekson nevojën për:
+ Depolitizim të administratës zgjedhore;
+ Kontroll real mbi përdorimin e burimeve shtetërore;
+ Reformim të ligjit për mediat dhe financimin e fushatës;
+ Zbatim të rekomandimeve të hershme të OSBE/ODIHR dhe Komisionit të Venecias.
+ Mungesa e vullnetit politik për reforma të thella mbetet pengesa kryesore për përmirësimin e procesit zgjedhor në Shqipëri.
I. REKOMANDIME
Këto rekomandime synojnë të përmirësojnë më tej zhvillimin e zgjedhjeve në Shqipëri dhe të mbështesin përpjekjet për t’i përputhur ato plotësisht me angazhimet e OSBE-së dhe standardet ndërkombëtare për zgjedhje demokratike. Ato duhet të lexohen në lidhje me rekomandimet e mëparshme të ODIHR që ende nuk janë adresuar. ODIHR është i gatshëm të ndihmojë autoritetet shqiptare për të përmirësuar më tej procesin zgjedhor dhe për të adresuar rekomandimet e këtij dhe raporteve të mëparshme.
A. Rekomandime Prioritare
- Të reformohet në mënyrë gjithëpërfshirëse kuadri ligjor zgjedhor përmes një procesi konsultativ, përpara zgjedhjeve të ardhshme, në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e mira.
- Të depolitizohet procedura e emërimit të administratës zgjedhore në nivelet më të ulëta dhe të kufizohen zëvendësimet arbitrare dhe në minutën e fundit të anëtarëve të komisioneve, për të siguruar trajnim të duhur dhe në kohë.
- KQZ-ja të organizojë trajnime specifike për ekipet e numërimit të votave, duke zhvilluar një program të standardizuar me manuale dhe fletë informuese të lehta për t’u kuptuar.
- Të intensifikohen përpjekjet për edukimin e votuesve mbi votimin elektronik, duke siguruar që të gjithë votuesit të jenë të informuar dhe të votojnë në mënyrë të pavarur.
- Të ndalohet përdorimi i burimeve administrative për qëllime elektorale nga momenti i shpalljes së zgjedhjeve deri në ditën e votimit.
- Të merren masa për të parandaluar keqpërdorimin e funksioneve publike dhe burimeve shtetërore, duke vendosur sanksione proporcionale dhe dekurajuese në mënyrë të shpejtë.
- Ligji të përcaktojë qartë cilat aktivitete paraelektorale përbëjnë shpenzime fushate, duke i bërë ato subjekt të raportimit, mbikëqyrjes dhe sanksioneve.
- Materialet filmike të përgatitura nga partitë politike apo autoritetet qeveritare të etiketohen si reklama politike dhe të ndalohen nga programet informative dhe editoriale. Të zbatohen masa efektive për adresimin e shkeljeve.
B. Rekomandime të Tjera
Administrata Zgjedhore
- KQZ-ja të zhvillojë një program trajnimi të standardizuar me manuale dhe fletë informuese të lehta për t’u kuptuar për komisionet zgjedhore në nivelet më të ulëta.
- Autoritetet zgjedhore dhe bashkitë të marrin masa proaktive për të siguruar aksesin për personat me aftësi të kufizuara në qendrat e votimit.
- KQZ-ja të sigurojë barazi gjinore në komisionet zgjedhore, duke përfshirë emërimin e grave në pozita drejtuese.
Përdorimi i Teknologjisë në Zgjedhje
- Vendimet për përdorimin e teknologjisë në zgjedhje të respektojnë kuadrin rregullator ekzistues dhe të mos merren nën presion politik.
- Nëse konsiderohet zgjerimi i votimit elektronik, teknologjitë të menaxhohen në mënyrë gjithëpërfshirëse, transparente dhe të integruar.
Regjistrimi i Votuesve
- Të hiqen të gjitha kufizimet për të drejtën e votës bazuar në aftësi të kufizuara intelektuale apo psikologjike, përfshirë ato të vendosura nga gjykatat.
Fushata Zgjedhore
- Të rregullohen aktivitetet e fushatës dhe reklamat politike në rrjetet sociale, përfshirë financimin e tyre, pas konsultimeve gjithëpërfshirëse me palët e interesuara.
- Organet ligjzbatuese të hetojnë në mënyrë të plotë, të shpejtë dhe transparente të gjitha akuzat për shkelje zgjedhore. Votuesit të informohen sistematikisht për mekanizmat e raportimit dhe mbrojtjen e sinjalizuesve.
- Për të rritur pjesëmarrjen politike të grave, financimi publik mund të lidhet me masa konkrete gjithëpërfshirëse. Partitë politike të reformojnë mekanizmat e brendshëm për të rritur përfaqësimin e grave.
Financimi i Fushatës
- Të vendoset një kufi i arsyeshëm për shpenzimet e fushatës për kandidatët në lista partiake apo koalicione.
- Të rregullohet fushata online dhe ajo nga palë të treta, përfshirë entitetet të lidhura me partitë politike, me kushte të qarta për raportim dhe sanksione.
- KQZ-ja të pajiset me burime financiare dhe njerëzore shtesë, si dhe me mandat të zgjeruar për të audituar raportet e financimit të fushatës dhe për të hetuar burimet e donacioneve.
Media
- Autoritetet shtetërore të promovojnë një mjedis mediatik të pavarur dhe të larmishëm, pa ndikim politik apo korporativ. Të miratohet dhe zbatohet rregullimi i pronësisë mediatike dhe të mbrohet autonomia editoriale.
- Të bëhen ndryshime ligjore për depolitizimin efektiv dhe pavarësinë institucionale të transmetuesit publik dhe Autoritetit të Mediave Audiovizive, përmes konsultimeve të gjera me median e pavarur dhe shoqërinë civile.
- Të dekriminalizohet plotësisht shpifja dhe dispozitat civile për shpifjen të harmonizohen me standardet ndërkombëtare për lirinë e shprehjes.
- Të ndryshohen rregullat në Kodin Zgjedhor për shpërndarjen e kohës televizive në mbulim editorial, për të reduktuar avantazhin e partive më të mëdha parlamentare dhe për të siguruar shpërndarje më të barabartë për të gjithë garuesit.
Dita e Zgjedhjeve
- KQZ-ja të parandalojë intimidimin dhe ndikimin e padrejtë ndaj votuesve në qendrat e votimit, duke fuqizuar trajnimin dhe mandatin e koordinatorëve të sigurisë, të cilët duhet të jenë të pavarur politikisht dhe të aftë për të vepruar në mënyrë efektive.
