Nga Pasquale Raicaldo
Cilësia e ajrit që thithim, uji që pimë dhe substancat toksike që na rrethojnë prekin jo vetëm ne, por edhe miqtë tanë me katër putra.
Kafshët shtëpiake – veçanërisht qentë dhe macet – po rezultojnë “zilka” të vlefshme për të kuptuar se si ndotja ndikon në shëndetin e njeriut. Studiuesit po zbulojnë se, duke mbrojtur ata, mbrojmë edhe veten.
Të ekspozuar ndaj të njëjtit rrezik
Ashtu si ne, kafshët shtëpiake thithin të njëjtin ajër, pinë të njëjtin ujë dhe shpesh flenë në të njëjtat ambiente.
Kjo i bën ato subjekte ideale për të studiuar efektet e pluhurave të imta, metaleve të rënda dhe kimikateve toksike mbi trupin e gjallë.
Sipas një artikulli të New York Times, studiuesit po analizojnë se si prania e metaleve dhe toksinave në dhe, pluhur dhe ajër ndikon tek kafshët që jetojnë në afërsi të njerëzve – me qëllim që të kuptohen më mirë edhe rreziqet për shëndetin tonë.
Rasti i Ohajos: qentë që zbuluan ndotjen
Një shembull domethënës është ai i East Palestine, Ohio (2023), ku një tren me kimikate toksike doli nga shinat, duke shkaktuar ndotje të rëndë.
Shkencëtarët kërkuan nga pronarët e qenve të vendosnin në qafat e tyre sensor silikoni që thithnin ndotësit nga ajri. Rezultatet treguan nivele jashtëzakonisht të larta të substancave toksike në zonë – dhe tani po hetohet ndikimi i tyre në mutacionet gjenetike që lidhen me kancerin.
“Elinor Karlsson”, gjenetiste në UMass Chan Medical School, thekson:
“Kafshët që jetojnë në shtëpitë tona janë të ekspozuara ndaj të njëjtave substanca që përbëjnë rrezik edhe për ne. Studime të tilla duhen bërë pas çdo katastrofe mjedisore.”
Zjarret dhe frymëmarrja e ndotur
Në vitin 2020, gjatë zjarreve të mëdha në Kaliforni, shumë pronarë vunë re simptoma të ngjashme te vetja dhe te kafshët e tyre – si dhimbje koke, irritim të syve dhe vështirësi në frymëmarrje.
Një studim i Stephen Jarvis, sot profesor në London School of Economics, analizoi të dhëna veterinare në Mbretërinë e Bashkuar dhe gjeti një lidhje të drejtpërdrejtë midis ndotjes së ajrit dhe rritjes së vizitave te veterinerët.
Nëse ndotja do të mbahej nën nivelin e rekomanduar nga OBSH, vendi do të shmangte 80 mijë deri 290 mijë vizita veterinare në vit, theksojnë studiuesit – duke kursyer shëndet e ekonomi.
“Kur mendojmë të mbrohemi nga ajri i ndotur, duhet të kujtojmë edhe kafshët tona dhe natyrën rreth nesh”, – shpjegon Olivia Sanderfoot, ekologe në Cornell University.
Monitorime për kancerin dhe ADN-në
Kafshët kanë jetë më të shkurtër dhe lëvizin më pak, çka u mundëson shkencëtarëve të vëzhgojnë më lehtë ndikimet e ndotësve kronikë në trupin e tyre – përfshirë ato që lidhen me kancerin.
Projekte si “Darwin’s Dogs”, “Dog Aging Project” dhe “Golden Retriever Lifetime Study” mbledhin të dhëna mbi mjedisin, urinën dhe ujin e konsumuar nga qentë për të identifikuar faktorët që ndikojnë në sëmundje.
“Njerëzit ndoshta nuk i besojnë plotësisht shkencës, por dashuria për kafshët e tyre është motivi më i fortë për t’u përfshirë,” – shton Karlsson.
Nga kanarinat e minierave te qentë e shtëpisë
Në shekujt e kaluar, kanarinat shërbenin si alarm i gjallë për praninë e gazrave vdekjeprurës në minierat e qymyrit.
Sot, “alarmuesit” e rinj janë qentë dhe macet, të cilët ndihmojnë shkencën pa u dëmtuar – duke treguar se ruajtja e tyre është mënyra më e zgjuar për të ruajtur edhe jetën tonë.
