Etna, vullkani i zjarrtë i Mesdheut: Një histori mijëravjeçare shpërthimesh, tragjedish dhe bukurie natyrore
Katani, Itali – Vullkani Etna, një nga më aktivët dhe më të fuqishmit në botë, mbetet një simbol i fuqisë natyrore, një monument i gjallë që prej mijëra vitesh dominon peizazhin e Siçilisë. Me një histori të pasur shpërthimesh, viktimash dhe transformimesh gjeologjike, Etna është vullkani më i madh aktiv në Evropë dhe një nga më të monitoruarit në rang global.
Historia e hershme dhe origjina
Etna ndodhet në bregun lindor të Siçilisë, afër qytetit të Katanias, dhe shtrihet mbi një zonë rreth 1,190 km², me një lartësi që varion për shkak të aktivitetit të saj të vazhdueshëm, duke arritur rreth 3,324 metra mbi nivelin e detit.
Sipas të dhënave arkeologjike dhe historike, shpërthimet e Etna datojnë të paktën që nga viti 1500 p.e.s., por besohet se aktiviteti i saj ka filluar rreth 500,000 vjet më parë. Në lashtësi, grekët dhe romakët e quanin një vend të shenjtë dhe të frikshëm, duke e lidhur me mitologjinë – sipas tyre, gjiganti Typhon ishte i burgosur nën Etna dhe fryma e tij dilte në formën e shpërthimeve vullkanike.
Shpërthimet më të njohura në histori
Gjatë historisë, Etna ka pasur qindra shpërthime, disa prej të cilave kanë qenë jashtëzakonisht të dhunshme dhe shkatërruese: Shpërthimi i vitit 1669 është më i madhi dhe më shkatërruesi i dokumentuar në historinë moderne të Etna. Një rrjedhë e madhe llavë zhduku dhjetëra fshatra dhe arriti deri në portat e qytetit të Katanias, duke shkaktuar mbi 20,000 te zhvendosur dhe dëme kolosale infrastrukturore. Shpërthimet e shekullit të 20-të ishin të shpeshta, por më të kontrolluara falë zhvillimit të teknologjisë dhe monitorimit. Shpërthimi i vitit 1928 shkatërroi plotësisht qytetin Mascali. Shpërthimi i 2001 dhe 2002-2003, i ndjekur nga sërish shpërthime në 2017, krijuan problematika për banorët përreth dhe për industrinë e turizmit. Aeroporti i Katanias është mbyllur disa herë si pasojë e hirit vullkanik. Shpërthimet e vitit 2021 dhe 2023 rikthyen vëmendjen ndërkombëtare te Etna, me kolona hiri që u ngritën mbi 10 km në atmosferë, duke ndikuar në trafikun ajror dhe në shëndetin publik përmes ndotjes së ajrit.
Viktimat dhe dëmet
Përveç viktimave njerëzore të shpërthimit të vitit 1669, Etna ka shkaktuar dëme të mëdha ekonomike dhe ekologjike ndër shekuj. Banorët përreth janë mësuar të jetojnë me këtë rrezik, ndërkohë që shumë prej tyre varen nga bujqësia e pasur që ofron toka vullkanike.
Në dekadat e fundit, ndihma shtetërore, sistemet e alarmit të hershëm dhe rrjetet e evakuimit kanë ndihmuar në minimizimin e humbjeve njerëzore.
Etna sot: Monitorimi dhe vëzhgimi
Sot, Etna është një nga vullkanet më të monitoruar në botë, falë Institutit Kombëtar të Gjeofizikës dhe Vullkanologjisë (INGV) në Itali. Dhjetëra sensorë, kamera termike, satelitë dhe sisteme sizmike kontrollojnë çdo aktivitet të saj. Këto masa kanë parandaluar tragjedi të mëdha në shpërthimet e viteve të fundit.
Kuriozitete interesante
Etna është përfshirë në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në vitin 2013. Mbi 900,000 njerëz jetojnë në zonat përreth Etna, duke e bërë atë një nga vullkanet më të banuara në botë. Toka vullkanike përreth është jashtëzakonisht pjellore, duke e bërë Etna një burim të rëndësishëm për bujqësinë, sidomos për kultivimin e rrushit, ullinjve dhe agrumeve.
