Nga By Stefania D’Ignoti, Foreign Policy
Në vitin 2023, Italia nënshkroi një marrëveshje kontroverse prej 710 milionë dollarësh për të dërguar azilkërkuesit nga vendet që ajo i konsideron “të sigurta” në qendrat e pritjes jashtë vendit në Shqipëri, e cila nuk është në Bashkimin Evropian, por ku do të përpunonte kërkesat e tyre për azil.
Por skema për të frenuar ardhjet e migrantëve u kthye shpejt në një katastrofë politike dhe financiare—gjë që thekson se, pavarësisht ambicieve evropiane për të trajtuar migracionin përmes qendrave jashtë vendit, këto plane aktualisht përballen me shumë pengesa për të qenë të realizueshme.
Qeveria e kryeministres italiane Giorgia Meloni paraqiti skemën, e cila përfshin ndalimin e migrantëve meshkuj në det dhe transportimin e tyre direkt në objektet shqiptare, si një model të mundshëm për BE-në. Në tetor 2024, presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen lavdëroi marrëveshjen Itali-Shqipëri, duke thënë se liderët e BE-së kishin shumë për të mësuar nga ajo dhe duke i inkurajuar ata të konsideronin “qendrat e kthimit” jashtë vendit si opsione të vlefshme për menaxhimin e aplikimeve për azil.
Por më vonë atë muaj, pasi Italia transportoi një grup migrantësh nga Bangladeshi dhe Egjipti në Shqipëri, një gjykatë italiane vendosi që të gjithë ata duhet të dërgohen në Itali. Gjykatësit cituan një vendim të mëparshëm të Gjykatës së Drejtësisë së BE-së, i cili gjeti se një vend i origjinës mund të konsiderohet “i sigurt” vetëm nëse i gjithë vendi është i sigurt për të gjitha grupet minoritare. Qeveria e Melonit ka apeluar vendimin dhe kohët e fundit ka premtuar të vazhdojë me planet e saj. Deri më sot, Italia nuk ka përpunuar me sukses asnjë kërkesë për azil në qendrat jashtë vendit.
Marrëveshja Itali-Shqipëri u kritikua nga opozita dhe shumica e elektoratit italian. Sipas një sondazhi të fundit, 55 për qind e votuesve nuk e mbështesin programin. Një arsye është financiare: Transporti i parë i azilkërkuesve me det në Shqipëri me një anije italiane kushtoi rreth 262,000 dollarë—rreth 16,400 dollarë për migrant—dhe skema mund të kushtojë më shumë se 1 miliard dollarë gjatë pesë viteve.
Gjithashtu kishte shqetësime serioze politike, ligjore dhe të të drejtave të njeriut që nga fillimi. “Nuk ka asnjë mënyrë që Meloni dhe aleatët e saj të mos e dinin që në fillim se kishte një rrezik që marrëveshja të mos funksiononte,” tha Salvatore Fachile, një avokat në Shoqatën Italiane për Studime Juridike mbi Imigracionin.
“Ishte tashmë e qartë kur vizituam këto qendra se ato nuk po respektonin të drejtat bazë të njeriut, sepse këto objekte të ndalimit de facto për të huajt nuk i përkasin një kombi demokratik evropian,” tha Riccardo Magi, kreu i partisë opozitare italiane Më shumë Evropë dhe që ishte pjesë e një delegacioni të liderëve të opozitës së majtë që shkoi në qytetin port të Shqipërisë, Shëngjin, verën e kaluar.
“Vendimi i Gjykatës së Drejtësisë së BE-së ishte vetëm një nga shumë çështje ligjore,” tha Fachile. “[Meloni] me të vërtetë u përpoq të shtrijë fuqitë e saj.” Në të vërtetë, menjëherë pas nënshkrimit të marrëveshjes së Italisë me Shqipërinë, disa analistë dhe organizata humanitare ngritën shqetësime se ajo ishte çnjerëzore dhe nuk përputhej me ligjin ndërkombëtar.
Amnesty International ishte ndër organizatat e para të të drejtave të njeriut që dënoi skemën. “Ne e kishim kritikuar protokollin para zbatimit të tij sepse përfshin një ndalim të detyruar për njerëzit që nuk kanë kryer një krim,” tha Elisa de Pieri, një studiuese në Amnesty. “Dhe të kesh kërkesën e tyre për azil të shqyrtuar për disa javë ndërsa u mohohen liritë bazë shkon kundër ligjeve ndërkombëtare.”
Ligjvënësit nga partia Vëllezërit e Italisë e Melonit këmbëngulin se, nëse ka ndonjë gjë, skema e tyre është më humane se ato të mëparshme, si plani i dështuar i Mbretërisë së Bashkuar për të deportuar azilkërkuesit në Ruanda. “Në planin tonë, Italia do të ishte drejtpërdrejt përgjegjëse për fatin e burrave dhe qendrat shqiptare do të punonin sipas legjislacionit italian, duke respektuar normat standarde të të drejtave të njeriut. Është me siguri një plan i përmirësueshëm, por siguron një zbatim të saktë të normave ndërkombëtare,” tha Emanuele Loperfido, një parlamentar i Vëllezërve të Italisë.
“Numrat e lartë të ardhjeve janë një problem në të gjithë Evropën dhe ne po propozojmë një alternativë të drejtë për trafikantët që përfitojnë nga ky biznes,” tha Loperfido, duke shtuar se plani “më në fund na jep një instrument të ri për të menaxhuar migracionin si një çështje sistematike, të organizuar dhe jo si një emergjencë.”
