Avulli, djersa, sapuni dhe pastrimi i thellë janë thelbi i një tradite të lashtë turke: hamamit. Këto banja publike, të njohura ndryshe si Banjo Turke, janë më shumë sesa një mënyrë për t’u pastruar — ato janë një ritual social dhe kulturor që daton prej shekujsh, dhe Stambolli mbetet vendi më i mirë për ta përjetuar këtë eksperiencë.
Në një hamam tradicional, vizitorët hyjnë në një ambient me dritë të zbehtë që filtrohet përmes kupolave me “sy” të vogla, ndërsa tingujt e ujit që rrjedh krijojnë një atmosferë pothuajse mistike. Arkitekti dhe eksperti Ahmet İğdirligil shpjegon se hamamet kanë shërbyer historikisht si hapësira të rralla publike ku gratë mund të shoqëroheshin jashtë shtëpisë, pa kufizime.
Struktura dhe rituali
Çdo hamam ka të paktën tre ambiente: hyrja me dhomat e zhveshjes dhe pushimit, një dhomë gjysmë të ngrohtë me lavamanë mermeri dhe shërbime higjienike, dhe më pas dhoma kryesore me göbek taşı — një platformë mermeri e nxehtë në qendër ku zhvillohet pjesa kryesore e ritualit. Dritaret në kupola krijojnë ndjesinë e “yllësisë” dhe e bëjnë ambientin të duket si një udhëtim kozmik.
Rituali i pastrimit
Pasi vizitorët mbështillen me një peştemal (peshqir tradicional), ata udhëhiqen në një natır (për gratë) ose tellak (për burrat). Fillimisht ndodh ngrohja dhe relaksimi në gurin qendror, pasuar nga kese — një skrab intensiv me dorashkë të veçantë që heq shtresat e lëkurës së vdekur. Më pas aplikohet një masazh me shkumë (köpük masaj), ku përdoret sapun tradicional me bazë vaji ulliri, duke e lënë lëkurën të butë si kashmiri.
Një përvojë që shkon përtej higjienës
Në të kaluarën, hamamet kanë pasur edhe funksione fetare dhe shoqërore, janë përdorur për pastrim ritual pas lindjes, martesës apo periudhave të veçanta. Edhe sot, shumë njerëz i frekuentojnë për të “harruar hallet e përditshme” dhe për të rigjetur ekuilibrin mendor dhe fizik.
Hamamet më të njohura të Stambollit
- Cağaloğlu Hamam – ndërtuar në vitin 1741
- Çemberlitaş Hamam
- Kılıç Ali Paşa Hamamı
- Hurrem Sultan Hamam – ndërtuar për Roxelana-n në 1556 nga arkitekti Mimar Sinan
- Zeyrek Çinili Hamam
Nga 237 hamame historike në Stamboll, vetëm 60 janë ende aktive. Shumica ofrojnë shërbime të ndara për gra dhe burra, dhe kërkojnë rezervim paraprak. Hamamet më të mëdha qëndrojnë të hapura deri në orën 23:00, duke ofruar një përvojë të plotë pas relaksit të ditës.
Hamami turk nuk është vetëm një banjë — është një udhëtim në histori, kulturë dhe kujdes ndaj trupit që ka mbijetuar për shekuj me radhë.
