Si mund të riarmatoset Evropa

Si munden vendet evropiane të rrisin shpenzimet ushtarake në një kohë kur ekonomitë e tyre janë të dobëta, financat publike janë të tendosura dhe shumë votues nuk duan të pranojnë shkurtime të shpenzimeve të tjera qeveritare? Në fakt, opsionet nuk mungojnë dhe me Shtetet e Bashkuara që ndjekin rrugën e tyre, nuk ka vend për vonesa të mëtejshme.

NgaPhilippe Legrain

Evropa duhet urgjentisht të riarmatoset. Pushtimi i Rusisë në Ukrainë dhe kërcënimi më i gjerë që regjimi i presidentit Vladimir Putin paraqet për Evropën, nuk kërkon asgjë më pak. Administrata e presidentit të SHBA-së, Donald Trump, gjithashtu e ka bërë të qartë tani se as Ukraina dhe as aleatët e Amerikës në NATO nuk mund të mbështeten në mbështetjen e vazhdueshme të SHBA-së. Ndoshta kjo thirrje zgjimi më në fund do t’i shkundë mirë qeveritë evropiane nga ndjesia e vetëkënaqësisë që ato kanë.

Nëse është kështu, pyetja kryesore është se si të financohet shtimi i nevojshëm i investimeve ushtarake në një kohë kur ekonomitë e Evropës janë të dobëta, financat publike janë të tendosura dhe shumë votues nuk duan të pranojnë shkurtime të shpenzimeve të tjera qeveritare. Shkalla e sfidës është me të vërtetë e frikshme. Ekonomia e Rusisë është gati për luftë, ushtria e saj ka përvojë në luftime dhe ajo ka një rezervë të madhe armësh bërthamore. Edhe pse ekonomia e Evropës është më e vogël se ajo e Rusisë, një raport i fundit nga Instituti Ndërkombëtar për Studime Strategjike vlerëson se, pas përshtatjes për fuqinë blerëse, shpenzimet ushtarake të Rusisë vitin e kaluar (462 miliardë dollarë) ishin më të larta se ato të Evropës (457 miliardë dollarë).

Fuqitë e mëdha të Evropës janë munduar shumë për të përmbushur objektivin e rënë dakord më parë të NATO-s në kohë paqeje për të shpenzuar të paktën 2% të PBB-së për mbrojtjen. Franca dhe Gjermania mezi arritën ta kapërcenin atë shifër vitin e kaluar, ndërsa Mbretëria e Bashkuar arriti 2.3% të PBB-së. Këto shifra janë mjerisht të papërshtatshme për një epokë kur lufta është kthyer në kontinent dhe Evropa duhet të garantojë sigurinë e saj.

Trump dëshiron që anëtarët evropianë të NATO-s të rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes në 5% të PBB-së, ndërsa Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Mark Rutte pranon nevojën për “më shumë se 3%”. Polonia tashmë ka rritur shpenzimet e saj ushtarake në mbi 4% të PBB-së, me synimin për të arritur në 5%, dhe shtetet e tjera të vijës së parë si Estonia dhe Lituania nuk janë shumë prapa saj. Tani pjesa tjetër e Evropës duhet të ndjekë shembullin e tyre.

Por si duhet ta financojnë ato këtë përpjekje? Me ekonomitë evropiane në stanjacion dhe shumë evropianë në vështirësi, qeveritë nuk janë të prirura të rrisin taksat ose të ulin shpenzimet sociale. Ndërkohë që masa të tilla në fund të fundit mund të jenë megjithatë të nevojshme, zgjidhja e qartë politikisht tani për tani është huamarrja. Kjo do të kishte gjithashtu kuptim ekonomik, pasi shpenzimet më të larta të mbrojtjes janë, në fakt, një investim në të ardhmen e Evropës.

Është e vërtetë, borxhet e larta publike, rregullat fiskale të BE-së dhe kufizimet e brendshme politike e bëjnë të ndërlikuar rritjen e huamarrjes për shumë vende. Por ka të paktën tre opsione për zbutjen e këtyre faktorëve. E para është përjashtimi i investimeve në mbrojtje nga rregullat fiskale të bllokut, të cilat përgjithësisht kufizojnë huamarrjen e qeverisë në 3% të PBB-së. Vitin e kaluar, Komisioni Evropian nisi një “procedurë deficiti të tepruar” kundër Polonisë, e cila me të drejtë argumentoi se huamarrja e saj në rritje ishte e nevojshme për të mbrojtur vendin – dhe pjesën tjetër të Evropës – nga kërcënimi i shtuar rus.

Për fat të mirë, presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen duket se e ka pranuar qëndrimin e Polonisë. Ajo po propozon aktivizimin e klauzolës së Paktit të Stabilitetit dhe Rritjes (e cila lejon huamarrje më të lartë gjatë krizave) për të lejuar rritjen e investimeve në mbrojtje. Ndërsa Gjermania dhe vende të tjera të kursyera nga pikëpamja fiskale kanë kundërshtuar më parë dhënien e një fleksibiliteti të tillë shtesë, kjo mund të ndryshojë pas zgjedhjeve gjermane të 23 shkurtit, duke pasur parasysh ndërgjegjësimin e vonuar të vendit për cenueshmërinë e tij.

Meqenëse vetë Gjermania ka borxh të ulët publik dhe një deficit të vogël buxhetor, rregullat fiskale të BE-së nuk do ta pengonin atë të marrë më shumë hua për të përmirësuar mbrojtjen e saj të dobët. Por ajo është e prangosur nga “frenat e borxhit”, që kancelarja e atëhershme Angela Merkel e prezantoi në vitin 2009, dhe të cilën gjykata e fuqishme kushtetuese e vendit e zbaton në mënyrë agresive. Përsëri, megjithatë, mund të ketë një hapje më të madhe për ndryshimin e kësaj mase pas zgjedhjeve.

Megjithatë, rregullat fiskale nuk janë kufizimi i vetëm; po ashtu janë edhe tregjet e obligacioneve. Borxhi publik i Francës tashmë tejkalon 110% të PBB-së dhe qeveria e saj e pakicës ka luftuar për të miratuar një buxhet që do të shkurtonte deficitin e saj buxhetor të fryrë (6.1% të PBB-së). Situata e pasigurt politike e vendit ka rritur më tej primin që duhet të paguajë në raport me borxhin gjerman. Në fakt, norma e interesit për borxhin francez e tejkaloi për pak kohë atë të Greqisë vitin e kaluar.

Një opsion i dytë, pra, është që qeveritë evropiane të marrin hua kolektivisht për të financuar një investim të vetëm në kapacitetin e mbrojtjes, siç ka sugjeruar presidenti francez Emmanuel Macron. Ekziston një precedent për këtë: fondi i rimëkëmbjes nga COVID-19 i BE-së prej 750 miliardë eurosh (782 miliardë dollarë). Një raund tjetër huamarrjeje të përbashkët në masën 500 miliardë euro (3% e PBB-së së BE-së) mund të përforcojë shpenzimet e mbrojtjes të vendeve anëtare, të ndihmojë në racionalizimin e prokurimeve evropiane të mbrojtjes dhe potencialisht të forcojë firmat evropiane të mbrojtjes.

Problemi është se kryeministri hungarez Viktor Orban është haptazi pro Putinit, ndërsa katër vende të tjera të BE-së (Austria, Irlanda, Qiproja dhe Malta) kanë ruajtur neutralitetin e tyre zyrtar ndaj Rusisë. Për më tepër, vendet ekonomike nga pikëpamja fiskale të Evropës Veriore deri më tani kanë hezituar të sanksionojnë huamarrjen e mëtejshme të BE-së.

Një zgjidhje e mundshme është që një koalicion qeverish të gatshme të krijojë një mjet për qëllime speciale të ndarë nga BE-ja, i cili mund të lëshojë obligacione të përbashkëta të mbështetura nga garanci nga qeveritë pjesëmarrëse. Kjo jo vetëm që do të anashkalonte anëtarët rebelë të BE-së, por do të lejonte gjithashtu pjesëmarrjen e partnerëve të mbrojtjes jashtë BE-së si Norvegjia dhe Britania e Madhe. Qeveria relativisht e re laburiste e Mbretërisë së Bashkuar mund ta konsiderojë joshëse këtë, duke pasur parasysh kufizimet e saj fiskale kombëtare.

Opsioni i tretë është zgjerimi i fushës së kreditimit i Bankës Evropiane të Investimeve, EIB. Ndërsa EIB tashmë mund të financojë projekte me përdorim të dyfishtë (civile/ushtarake), si ato që prodhojnë drone dhe satelitë, 19 qeveri të BE-së sugjeruan së fundmi se ajo duhet të lejohet gjithashtu të financojë shpenzime tërësisht ushtarake, si investimet në prodhimin e tankeve dhe municioneve.

Sido që të financohet, Evropa ka nevojë të riarmatoset tani. Rritja e shpenzimeve të mbrojtjes për të shmangur mposhtjen e Ukrainës dhe për të penguar agresionin më të gjerë rus është shumë më pak e kushtueshme sesa luftimi i një lufte gjithëpërfshirëse. Përndryshe, siç paralajmëron Rutte, evropianët do të duhet ose të mësojnë rusisht ose të shpërngulen në Zelandën e Re.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. How Europe Can Rearm. /Reporteri.net